Σ' ένα μοναστήρι των Πριγκιποννήσων του έδειξαν διακόσια χειρόγραφα. Από αυτα μόνο τα τριάντα είχαν σωθεί από την υγρασία και τα τρωκτικά. Ο πατριάρχης Ιεροσολύμων διηγήθηκε στον Sevin* ένα περιστατικό από προσωπική του εμπειρία. «Όταν πήγαινα να εγκατασταθώ στην έδρα μου, πέρασα τυχαία από ένα μοναστήρι όπου ανακάλυψα μια καμάρα γεμάτη χειρόγραφα. Δεν είχα καιρό να ασχοληθώ σ' εκείνη την περίπτωση. Λίγο καιρό αργότερα ξαναπέρασα και ζήτησα να τα εξετάσω. Πουθενά χειρόγραφα. Είχαν εξαφανισθή. Καλώ τον ηγούμενο, τον ρωτάω, κι' εκείνος μου λέει με αφέλεια: Ήλθε ένας νεοφώτιστος κι' επειδή δεν υπήρχε κελλί, πέταξα τις περγαμηνές στο ποτάμι για να αδειάση ο τόπος». Καμία υπερβολή στις πληροφορίες του Sevin. Η αγραμματωσύνη αποτελούσε τον κανόνα στα μοναστήρια. Πολλοί μάλιστα από τους καλόγερους ένιωθαν περηφάνεια για την αμάθειά τους. Ήταν κληρονομιά των Βυζαντινών αιώνων. Κατά τον Θεσσαλονίκης Ευστάθιο αυτοί οι καλόγεροι θύμιζαν πάντοτε για δικαιολογία της αμάθειάς τους «τους αγράμματους μαθητάς» του Χριστού. Και είναι εξακριβωμένο ότι οι αγράμματοι καλόγεροι μισούσαν τους «ελλογίμους άνδρας» που έρχονταν στα μοναστήρια, και μηχανορραφούσαν εναντίον τους. Για την αμάθεια των περισσότερων καλογέρων σχετικά με τα χειρόγραφα αναφέρεται και το εξής περιστατικό. Σε μοναστήρι της Θεσσαλονίκης υπήρχε ένα σπουδαίο χειρόγραφο του Γρηγορίου του Θεολόγου κι' ένας ιεράρχης που επισκεπτόταν το Κοινόβιο το ζητούσε να το διαβάση. «Ημέραν τινά, παρών πάλιν εν τη μονή, το εζήτησεν αλλ' εις μάτην. Επί τέλους, όταν επιμένων εστενοχώρησε τον ηγούμενον, άνδρα κατά τ' άλλα χρηστόν, εκείνος απαθέστατα τον δείκτης της δεξιάς χειρός κυκλικώς τον περιέφερε, δηλών ούτω ότι το χειρόγραφον είχε πλέον εξαφανισθεί. Δια να δικαιολογήσει μάλιστα το πράγμα προσέθηκεν: Εις τί γαρ και δεόμεθα βιβλίων τοιούτων ημείς;»
*Αββάς Sevin, σε γράμμα της 10 Αυγούστου 1729 προς τον αββά Bignon.
Κ. Σιμόπουλος - Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τόμος Β', σελ. 121-122.
Υγ. Το παραπάνω κείμενο το παραθέτω ως αντεπιχείρημα σε συζήτηση που είχα πριν λίγες μέρες ότι ο κλήρος διέσωσε την Ελληνική Γραμματεία.
